Na de eenzijdige opzegging van het zogenaamde Niet-aanvalsverdrag tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie rolde vanaf juni 1941 een bloedige oorlog over Oost-Europa. Het ultieme doel was het gebied tussen de oostgrens van het net veroverde Polen in te lijven tot aan de bergketen Kaukasus. Daartoe behoorden onder andere Estland, Letland, Litouwen, Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland zelf. Tijdens die oorlog werden enorm veel Oost-Europeanen gevangengenomen, van wie een deel in Genkse steenkoolmijnen belandde.
LOCATIE: Stedelijke begraafplaats, Hoogstraat
OPGERICHT: 24 september 1989
VERTELLER: Jef Habex, vrijwilliger bij Geheugen van Genk
JAARLIJKSE HERDENKING: rond 8 mei, het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog in het Westen
Het verhaal
“De start van het militaire offensief met de naam Operatie Barbarossa betekende het krijgsgevangenschap van heel wat Oost-Europeanen”, vertelt Jef, die hoofdschuddend de huidige agressie tegen Oekraïne verwerpt. “Nazi-Duitsland nam tal van Polen, Russen en Oekraïners gevangen en stelde die zogenaamde Ostarbeiter tewerk om zijn oorlogsindustrie draaiende te houden. Een van de plaatsen waarheen gevangenen werden gedeporteerd, waren de Limburgse steenkoolmijnen. In de zomermaanden van 1942 kwamen de eerste 500 dwangarbeiders in Winterslag en Zwartberg aan.” Die werden ondergebracht in barakken en vreselijk uitgebuit in de werkkampen. “Getuigenissen van mensen die het zelf meemaakten, zijn schrijnend. Ze verhalen van veel te weinig voedsel en folterpraktijken”, licht Jef toe. Vele gevangenen, die hoofdzakelijk afkomstig waren uit de Sovjet-Unie, lieten het leven in die kampen.
Voor alle slachtoffers
“Het monument stelt de treurende Madonna (een Mariabeeld, n.v.d.r.) voor en is een gedenkteken voor de vele soldaten, burgers en Ostarbeiter die in onze provincie de dood vonden tijdens hun gevangenschap”, stipt Jef verder aan. “Bij de oprichting van het monument omvatte de Sovjet-Unie verschillende landen die sinds 1990 onafhankelijk werden, zoals de Baltische staten, Oekraïne en Kazachstan.” Het monument gedenkt dus alle sovjetslachtoffers van toen, ook die uit landen die nu niet meer tot Rusland behoren.
Beklijvend beeld
Aan het jaarlijkse gedenkmoment werkt de stad al sinds de oprichting van het monument mee, samen met verenigingen van oud-strijders. “Het bronzen beeld op arduinen steen is een imposant teken in het landschap van het kerkhof”, prijst Jef het opvallende kunstwerk van 280 cm hoog, 490 cm lang en 85 cm breed. “Het ontwerp is van Alexander Janos, de beeldhouwer heet Alexander Bourganov”, vult Jef nog wat interessante wetenswaardigheden aan. Voor het onderhoud van een monument met een dergelijke diepe betekenis tekent de Groendienst van de stad. “Bovendien worden de 73 graven van sovjetsoldaten door de stad mooi onderhouden”, weet Jef nog. “Hun immense pijn en verdriet en dat van alle oorlogsslachtoffers mogen we niet vergeten. Wist je trouwens dat dit monument destijds nog maar het tweede in zijn soort was in West-Europa? Dat geeft te denken over de omvang van het vroegere lijden van deze mensen in onze contreien. Cijfers bevestigen dat enkel: in augustus 1944 verbleven niet minder dan 1078 sovjetgevangenen in Waterschei, 803 in Winterslag en 1386 in Zwartberg.”
Meer lezen
Jean Put: ‘Russische krijgsgevangenen in Limburg 1942-1945’, 2002
Je vindt het boek in de bibliotheek van Genk.
