Genk wil de komende jaren meerdere zones in en rond het stadscentrum (her)ontwikkelen. De stad wil het centrum aantrekkelijker én meer klimaatbestendig maken. Die ambitie wil de stad vertaald zien in een mastervisie (dewelke door het ontwerpteam ook kan vertaald worden in concrete projecten), met aandacht voor de meervoudige transities die steden van de toekomst moeten maken. Dé focus in dit proces is de impactvolle vergroening van het centrum waarbij groen-architecturale ingrepen een belangrijk onderdeel uitmaken van deze vernieuwde identiteitsopbouw.
Gelijktijdig dringen zich ook andere transities op die essentieel aanwezig moeten zijn in het denkproces van de ontwerpers. Steden dienen in te zetten op klimaattransities, ruimtelijke en economische kenteringen, mobiliteits- en sociale wendingen, ... . Deze structurele veranderingen dienen in hun onderlinge verwevenheid benaderd te worden.
De te ontwikkelen visie kent dus verschillende invalshoeken waarmee een multidisciplinair team aan de slag kan.
Positionering van het stadscentrum
Genk is een atypische stad, waar een heel eigen geschiedenis leidde tot een ongewone ruimtelijke structuur. Zo kende de stad geen groei vanuit een historisch centrum. Door de steenkoolactiviteit gebeurde dit voornamelijk vanuit de verschillende mijnzetels. Na de sluiting van de mijnen koos Genk ervoor om van de drie voormalige mijnsites terug betekenisvolle plekken voor de stad te maken. De sites kregen elk een thematische bestemming, die nu de motor vormen voor verdere stedelijke ontwikkeling: C-mine profileert zich als artistiek creatieve site, Thor Park als technologiecampus en LABIOMISTA als broedplaats voor bio- en culturele diversiteit.
Tegelijkertijd met deze sites werden ook andere thematische sites met een hoge wervingskracht uitgebouwd, waaronder het Synaps Park als gezondheidscampus, SportinGenk Park als sportcampus, Portavida als welzijnscampus, …
Het eigenlijke stadscentrum kreeg vorm op basis van ontwikkelingsvisies uit de jaren ‘70 en de jaren ’90 waarbij men zich baseerde op vooruitgang en welvaart gerichte projecten, met een stadscentrum dat zich focuste op commerciële functies. De stedelijke functies voor het stadscentrum zijn echter aan een nieuwe invulling toe. Er moet gezocht worden naar de eigen onderscheidende identiteit en wervingskracht van het stadscentrum. Dit betekent dat we op zoek moeten gaan naar nieuwe sferen die het bestaande aanbod versterken, en waarbij Genk vooral wil inzetten op korte keten-activiteiten, circulaire stadskernbedrijvigheid, stadslandbouw, … .
Een stadscentrum ingebed in het landschap
Genk is de groenste centrumstad in Vlaanderen. Nog altijd wordt het bebouwde centrum omgeven door groene parken en ruimten: het Molenvijverpark met haast aansluitend het gebied Kattevennen in het oosten, de groene steilrand met het Lourdeskapelpark in het noorden, het evenementenplein met de nabijgelegen Stiemerbeekvallei in het westen en het Melbergbos in het zuiden.
Deze groengebieden sluiten te weinig aan op het centrum en zijn niet voelbaar in de publieke ruimte van het centrum. Door betere verbindingen wensen we een sterkere relatie met deze omliggende groene ruimtes te creëren. Hoe kunnen we de omliggende groengebieden sterker voelbaar maken en laten doordringen tot in het hart van het centrum? En kunnen we de vergroening gebruiken om de sociale veiligheid te verhogen?
Een stadscentrum aangepast aan het veranderende klimaat
Stad Genk wil haar ambitie ook vertaald zien in een koers die richting zet naar een klimaatbestendige stad. Klimaatprojecties geven aan dat het centrum van Genk extra kwetsbaar is voor de klimaatrisico’s zoals hitte en overstroming. Daarbij komt dat de veerkracht klein is: het centrum is sterk versteend en groenvoorzieningen ontbreken. Bovendien is er weinig ruimte voor regenwateropvang en -infiltratie. Het grijze, versteende karakter van Genk wordt vaak ook negatief gepercipieerd.
Vergroening mag niet enkel gezien als een aantrekkelijke invulling van de omgeving, maar ook als een duurzame en krachtige oplossing voor stedelijke uitdagingen. Een groen-blauwstrategie, die gefaseerd kan worden uitgerold, dient bijgevolg meer te zijn dan enkel een antwoord op de vraag naar meer groen en blauw in het centrum. Op welke manier kunnen we zorgen voor een koelere stad, gezondere lucht, een grotere biodiversiteit, meer ruimte voor opvang en infiltratie van hemelwater? Hoe zorgen we ervoor dat het bestaande en toekomstige groen meer dan nu bijdraagt aan een gezonde en leefbare stad?
En we durven dromen: kan het stadscentrum een voorbeeld vormen en ook anderen inspireren om hun steentje bij te dragen in functie van een verhoogde klimaatbestendigheid en biodiversiteit?
Herprogrammatie van de ruimte
De recente COVID-crisis heeft aangetoond dat bewoners nood hebben aan belevingsvolle buitenruimte in de onmiddellijke nabijheid van hun woning. Een structurele ingreep in de vergroening van ons stadscentrum zou hier zeker toe bijdragen en ook de identiteit van de stad versterken. Maar voor het centrum van Genk houdt dit zeker ook een herprogrammatie van de ruimte in. Genk is immers een evenementenstad bij uitstek, met wekelijks de grootste Limburgse markt en met veel vaste horeca-terrassen. Diverse ruimtegebruikers dus, die allemaal rekenen op uitstekend logistiek management. Een belangrijke uitdaging bij de uitwerking van de mastervisie bestaat er dan ook in om voorstellen uit te werken voor verschillende ruimtegebruikers en verschillende stedelijke programma’s.
Inrichting van de ruimte met aandacht voor onderhoud, beheer en energie
Publieke ruimtes, en in het bijzonder groenvoorzieningen, brengen onlosmakelijk ook onderhoud en beheer met zich mee. Het is belangrijk dat we komen tot een doordacht en onderhoudbaar groenconcept. We zien dit breed. Zo willen we dat er nagedacht wordt over een gedeelde verantwoordelijkheid met andere actoren zoals inwoners en handelaars, dat er aandacht is voor de noden van beplanting in een stad en dat er rekening gehouden wordt met een pesticidevrij beheer.
Het stadsbestuur verwacht ook dat binnen projecten altijd de integratie van een duurzaam energieverhaal onderzocht wordt.
Een stadscentrum met een eigen sfeer en stedelijkheid
Genk is zonder meer een boeiende stad, met een geheel eigen karakter. Een ruwe bolster die de ambitie heeft om door te groeien tot een kosmopolitische stad waar mensen met diverse identiteiten zich thuis voelen.
Een stad met prachtige natuurgebieden die landschapsschilders door de eeuwen heen wist te bekoren. We zijn er van overtuigd dat het Genkse landschap nog steeds inspireert, maar Genk is ook een maakstad, een stad ook met ecosystemen op gebied van het artistiek en creatief ontwerpend denken. Dit willen we tot uiting laten komen in met groen verbonden artistiek architecturale ingrepen die de verblijfwaarde van het stadscentrum versterken.
De publieke ruimte moet dit kosmopolitisme ondersteunen en sociale verbinding stimuleren.
Een stadscentrum samengesteld uit publiek, semi-publiek en privaat domein
Willen we een impactvolle vergroening van het centrumgebied realiseren, dan moeten we ook durven kijken naar ingrepen in de semi-publieke ruimtes - denk bijvoorbeeld aan de verschillende shoppingcentra - én ingrepen op het privaat domein. Hoe kunnen we onze inwoners stimuleren om bijvoorbeeld gevelgroen of de vergroening van daken en doorsteken aan te brengen, of om bewoners en handelaars om groen op terrassen en balkons aan te brengen?
De voornaamste uitdagingen
De uitdagingen zijn groot maar ook bijzonder boeiend: Genk vraagt een uitgewerkt, onderbouwd en geïllustreerd masterplan ter vergroening van haar centrum, met daarbij aansluitende artistiek architecturale ingrepen die samen aan het stadscentrum een eigen onderscheidende identiteit geven. . De mastervisie die vertrekt vanuit verschillende invalshoeken die het DNA van Genk maximaal in de verf zetten.
Een visie ook die zich niet louter richt op de publieke ruimtes maar ook aandacht heeft voor semi-publieke ruimtes en de participatie met en sensibilisering van inwoners.
We zien dit graag vertaald in een plan dat gefaseerd kan worden uitgevoerd, met een overzicht van welke stappen wenselijk en/of noodzakelijk zijn voor de gefaseerde implementatie van het plan.
Eerdere masterplannen met betrekking tot delen van het centrum kunnen en moeten leiden tot een kruisbestuiving van ideeën. Samen willen we werken aan een integrale visie die het centrum van Genk hervormt tot een aantrekkelijke, eigenwijze binnenstad. Voor bewoners, voor bezoekers en voor de mensen die hier werken.